ΕΝΘΕΤΟ ΔΙΚΤΥΟΥΡΓΟΥ

Ρεπορτάζ : Χρήστος Κ. Χριστοδούλου
Τα φαραωνικά σχέδια του Ταγίπ Ερντογάν για το «Κανάλι της Ιστανµπούλ» που θα αποδεσµεύσει την Τουρκία από τις διεθνείς συνθήκες για το καθεστώς των Στενών και θα πολλαπλασιάσει τη στρατηγική και οικονοµική δυναµική της Τι κοινό έχουν ο...
Βόσπορος µε την Οξφόρδη; Σηµαίνουν το ίδιο πράγµα στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα. ∆ηλαδή το σηµείο που περνούν τα βόδια από τη µια όχθη στην αντίπερα. Κατά τα άλλα, η αρχαία θαλάσσια αρτηρία που ενώνει τη Μαύρη Θάλασσα µε τα ∆αρδανέλλια και το Αιγαίο και η γαλαζοαίµατη πανεπιστηµιούπολη της Αγγλίας
δεν φαίνεται να έχουν οποιαδήποτε σχέση µε αυτή τη συνωνυµία. Εχει όµως η Ιστορία. Μερικοί από τους πιο ταλαντούχους πολιτικούς της Αγγλίας τον 19ου αιώνα – Σαλίσµπουρι, Ντισραέλι, Τσόρτσιλ, Λόυδ Τζορτζ, Γκλάντστοουν – υπήρξαν τέκνα της Οξφόρδης και του βρετανικού ακαδηµαϊσµού. Αυτές οι ιδιοφυείς προσωπικότητες εντρύφησαν
από πολύ νωρίς ήδη, στη γεωστρατηγική σηµασία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας και ειδικά των Στενών του Βοσπόρου. Ο στόχος για τα αγγλικά συµφέροντα ήταν προφανής: να ελέγχεται εκ του σύνεγγυς η πρωτεύουσα της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας και το καθεστώς διέλευσης των Στενών. Ο Βόσπορος επανήλθε πρόσφατα στην επικαιρότητα, όταν ο Ταγίπ Ερντογάν ανακοίνωσε την πρόθεσή του να κατασκευάσει στην ίδια περίπου περιοχή µια τεχνητή διώρυγα, έναν δεύτερο Βόσπορο, που θα λέγεται «Το κανάλι της Ιστανµπούλ». Πολλοί έσπευσαν να χαρακτηρίσουν φαραωνική τη σύλληψη και ιδίως την εκτέλεση ενός τέτοιου µεγέθους τεχνικού έργου. Αλλοι το ενέταξαν στις συνήθεις προεκλογικές εξαγγελίες, καθώς επίκειται η κάλπη στην Τουρκία. Στο σηµείο αυτό κάποιοι έσπευσαν να υπενθυµίσουν το κυριότερο όπλο της δηµοφιλίας του τούρκου πρωθυπουργού. Ο Ταγίπ Ερντογάν έχει υλοποιήσει τις εξαγγελίες του σε ποσοστό µεγαλύτερο από κάθε άλλο τούρκο ηγέτη µέχρι σήµερα. Οπως εξαγγέλθηκε, το έργο θα διευκολύνει την ασφαλή διέλευση των Στενών, καθώς ο Βόσπορος είναι κυκλοφοριακά κορεσµένος. Με δεδοµένη όµως τη µακρά ιστορία συγκρούσεων και διαπραγµατεύσεων σχετικά µε τη «χρήση» και τον έλεγχο της περιοχής είναι προφανές ότι το σχέδιο αποβλέπει σε κάτι περισσότερο: µια πολιτική, οικονοµική και ιδίως στρατηγική επιλογή για την Τουρκία, που θα αναπροσδιορίσει τη χρήση των Στενών τουΒοσπόρου, συνεπώς και τη θέση της χώρας στην ευρύτερη περιοχή. Κι αυτή ακριβώς η πτυχή του έργου είναι που ενδιαφέρει άµεσα την Ελλάδα. Ο θαλάσσιος δρόµος µεταξύ Μαύρης Θάλασσας - Αιγαίου και Μεσογείου, δηλαδή η διαδροµή Βόσπορος - Θάλασσα του Μαρµαρά - ∆αρδανέλλια, ελέγχεται από τους όρους της Συνθήκης του Μοντρέ που υπογράφηκε τον Ιούλιο του 1936 από τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ελλάδα, τη Γιουγκοσλαβία και τις χώρες της Μαύρης Θάλασσας. Η Συνθήκη αυτή τροποποίησετη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923 και επέτρεψε ξανά στην Τουρκία τη στρατιωτικοποίηση των Στενών. Ταυτόχρονα αναγνώρισε στη Σοβιετική Ενωση το δικαίωµα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στην περιοχή. Η αντιπαράθεση για τα Στενά είναι διεθνής και είναι παλιά. Η πρώτη σύγκρουση άρχισε το 1833 µεταξύ Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, Αγγλίας και Ρωσίας, για να συνεχιστεί µέχρι το 1936 µέσα από αλλεπάλληλα πολεµικά και διπλωµατικά επεισόδια. Στα αντίπαλα στρατόπεδα, που άλλαζαν διαρκώς σύνθεση ανάλογα µε τα συµφέροντά τους, ήταν η Τουρκία, η Ρωσία, η Μ. Βρετανία, η Γερµανία, η Πρωσία, η Ελλάδα, η Γαλλία και η Αυστρία. Σε όλες τις περιπτώσειςµείζον θέµα σύγκρουσης και διαπραγµάτευσης ήταν πάντοτε ο έλεγχος των Στενών και το καθεστώς διέλευσης από αυτά. Σήµερα λόγω των ενεργειακών αναγκών της ∆ύσης, η σπουδαιότητα των Στενών είναι µεγαλύτερη παρά ποτέ. Κάθε 55 λεπτά ένα βαρυφορτωµένο µε πετρέλαιο τάνκερ διασχίζει τον Βόσπορο, τη Θάλασσα του Μαρµαρά και τα ∆αρδανέλλια. ∆ισεκατοµµύρια βαρέλια µαύρου χρυσού οδεύουν προς τις διεθνείς αγορές. Ολα τα πλοία διέρχονται ελεύθερα, ακολουθώντας όµως αυστηρούς – και δαπανηρούς – κανόνες πλεύσης, ασφάλειας και προστασίας του περιβάλλοντος. Παρ’ όλα αυτά, τα περιβαλλοντικά ατυχήµατα δεν είναι λίγα. Υπολογίζεται ότι 115.000 τόνοι πετρελαίου χύνονται κάθε χρόνο στον Βόσπορο επειδή το 80% των τάνκερ που τον διαπλέουν είναι ξεπερασµένης τεχνολογίας. Οι ειδικοί επιµένουν ότι ένα µείζον οικολογικό ή ναυτικό ατύχηµα στα Στενά είναι απλώς θέµα χρόνου. Αυτούς ακριβώς τους λόγους επικαλείται η Τουρκία προκειµένου να αλλάξει το καθεστώς διέλευσης των Στενών. Υπάρχει όµως και µια άλλη σηµαντικότερη παράµετρος στην όλη υπόθεση: οι αγωγοί έχουν πλέον αντικαταστήσει σε µεγάλο βαθµό (60%) όλους τους άλλους τρόπους µεταφοράς του µαύρου χρυσού από την περιοχή του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας προς τη Μεσόγειο, παρακάµπτοντας – όσο γίνεται – τη Ρωσία. ∆ιόλου συµπτωµατικά όλοι οι αγωγοί προς τη Μεσόγειο περνούν από την Τουρκία, ο δε Βόσπορος αποτελεί τη µόνη θαλάσσια διέξοδο των ρωσικών πετρελαίων από τη Μαύρη Θάλασσα. Ο Ταγίπ Ερντογάν τοποθετείτην έναρξη λειτουργίας της νέας διώρυγας και άλλων µεγαλεπήβολων έργων, το έτος 2023 όταν η Τουρκική ∆ηµοκρατία θα γιορτάζει τα πρώτα εκατό χρόνια από την ίδρυσή της. Το καινούργιο κανάλι θα απαλλάξει την Τουρκία από τα βάρη της Συνθήκης του Μοντρέ καθώς δεν θα δεσµεύεται από αυτήν. Συγχρόνως θα πολλαπλασιάσει τη στρατηγική και οικονοµική δυναµική της. ∆ιπλωµατικές πηγές που αναλύουν τις προθέσεις της Τουρκίας πιθανολογούν ότι µια αλλαγή στο καθεστώς των Στενών µπορεί να οδηγήσει ακόµα και σε αµφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάννης, πράγµα που – µε τη σειρά του – µπορεί να έχει συνέπειες στο καθεστώς του Αιγαίου, καθώς και σε άλλες περιφερειακές της πρόνοιες. Μέχρις ότου όµως αρχίσει το τεράστιο εγχείρηµα του νέου καναλιού της Πόλης, θα πρέπει να έχουν ξεπεραστεί όχι µόνο τα µεγάλαχρηµατοδοτικά, τεχνικά και οικολογικά προβλήµατα, αλλά και τα πολύπλο Στα κυβερνητικά περιβάλλοντα διαγκωνίζονται διπλωµάτες, επενδυτές, και τεχνοκράτες που ψάχνουν πρόσβαση στα µετεκλογικά σχέδια του Ερντογάν κα νοµικά και πολιτικά εµπόδια που θα ανακύψουν. Η αντίδραση της Μόσχας ήταν ενδεικτική. Προειδοποίησε ήδη την Αγκυρα να µην προσπαθήσει να αλλάξει το καθεστώς των Στενών. Το Λονδίνο, ο επί δύοαιώνες αντισυµβαλλόµενος της υπόθεσης των Στενών, σιωπά. Το ίδιο και η Ελλάδα. Από τα τέλη Απριλίου που εξαγγέλθηκε το κανάλι της Κωνσταντινούπολης δεν έχει δοθεί καµιά περαιτέρω πληροφορία. Το πολιτικό δυναµικό της Τουρκίας και ο πρωθυπουργός είναι απασχοληµένοι µε τον προεκλογικό τους µαραθώνιο. Οι πληροφορίες όµως λένε ότι στα κυβερνητικά περιβάλλοντα διαγκωνίζονται ήδη διπλωµάτες, επενδυτές, τεχνικοί και τεχνοκράτες που προσπαθούν να αποκτήσουν πρόσβαση στα µετεκλογικά σχέδια του Ταγίπ Ερντογάν. Προς το παρόν πάντως ο τουρκικός Βόσπορος µε το αρχαίο ελληνικό του όνοµα, παραµένει µοναδικός. Εξίσου µοναδικός µε τη συνονόµατή του αγγλική Οξφόρδη, στην άλλη άκρη της Ευρώπης.