ΕΝΘΕΤΟ ΔΙΚΤΥΟΥΡΓΟΥ

Xρήστος Αλεξάνδρου
Πολιτικός Επιστήμονας – Ιστορικός - (μέλος της ΕΔΕΚ)
Η δημιουργία του «δόγματος» του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου ανάμεσα στην Κύπρο και την Ελλάδα αποφασίστηκε ως γνωστό το 1993 από τις κυβερνήσεις Γλαύκου Κληρίδη και Ανδρέα Παπανδρέου και ουσιαστικά λειτούργησε από το 1994 έως το 1998 με 1999. Απενεργοποιήθηκε από την κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη στα «μουλωχτά» εξαιτίας των προκαταλήψεων και των ιδεοληψιών που την διέκρινε στο πλαίσιο της «νέας» εξωτερικής της πολιτικής. Δεν είναι τυχαίο που στο βιβλίο που εξέδωσε για τα οκτώ χρόνια της διακυβέρνησης του δεν ανέφερε λέξη για αυτό.


To «δόγμα» υπήρξε μια κατάκτηση του Ελληνισμού το οποίο επιβλήθηκε με θυσίες έναντι των άσπονδων φίλων του. Τύγχανε της αποδοχής της μεγάλης πλειοψηφίας των Ελλήνων σε Κύπρο και Ελλάδα – στην πρώτη όπως αναμενόταν περισσότερο – και αυτό είχε πιστοποιηθεί μέσα από σειρά δημοσκοπήσεων που έγιναν και στα δύο κράτη.

Το στήριζαν όλες οι κυπριακές πολιτικές δυνάμεις, με εξαίρεση το ΑΚΕΛ του οποίου η στάση δεν ήταν ξεκάθαρη, μια στάση «ναι μεν αλλά». Διέκρινε δήθεν υποβάθμιση της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ στην πραγματικότητα ήταν μια πολιτική που συνέβαλε στην αναβάθμιση της. Κατά βάθος το ΑΚΕΛ ήταν εναντίον αλλά όμως δεν δήλωσε τη διαφωνία του, μιας και κάτι τέτοιο θα ήταν αρκετά αντιδημοφηλές και θα συνεπαγόταν πολιτικό κόστος.

Ο Ενιαίος Αμυντικός Χώρος, υπήρξε πρώτιστα μια πολιτική επιλογή, καινοτόμα, με άμεσα όσο και εν δυνάμει αποτελέσματα. Ήταν πρώτα απ’ όλα μια έμπρακτη κατάφαση της ενότητας του Ελληνισμού και ταυτόχρονα μια έκφραση αποφασιστικότητας, πέραν από ρητορικές τοποθετήσεις, ότι η Ελλάδα σε περίπτωση νέας τουρκικής επίθεσης εναντίον της ελεύθερης Κύπρου θα εμπλεκόταν αυτόματα σε πόλεμο με την Τουρκία. Το «δόγμα» συνιστούσε μια κίνηση «ετοιμασίας» προς αυτήν την κατεύθυνση και συνδυάστηκε με την αναβάθμιση της Εθνικής Φρουράς μέσω της αγοράς αξιόλογων οπλικών συστημάτων. Προήγαγε την ενότητα του Ελληνισμού αφού προκαλούσε μια ευρύτερη θετική κίνηση και όσμωση και σε άλλους πολιτικούς τομείς των δύο κρατών.
Στην Κύπρο ταυτόχρονα, πέραν από την μικρή πλην σημαντική στρατιωτική ενδυνάμωση της από την Αθήνα, σήμανε μια αξιοπρόσεκτη ανύψωση του φρονήματος των Ελλήνων Κυπρίων. Κάτι που πιστοποιείτο πιο απτά στους χιλιάδες εφέδρους, κατά την μεγάλη ετήσια άσκηση «Νικηφόρος». Μια άσκηση η οποία για ανεξήγητους λόγους έκτοτε δεν έχει πραγματοποιηθεί, πλην μιας ή δύο περιπτώσεων.

Σε εξωτερικό επίπεδο άνοιγε ο δρόμος – ασφαλώς έμεναν πολλά να γίνουν – με βάση τα κυπριακά λιμάνια και αεροδρόμια η Ελλάδα να αποκτήσει και να εδραιώσει την παρουσία της στην Ανατολική Μεσόγειο. Σοδιά του «δόγματος» ήταν και η κατασκευή εκ μέρους του κυπριακού κράτους της αεροπορικής βάσης στην Πάφο και της ναυτικής στο Μαρί. Βάσεις οι οποίες σήμερα έχουν την παγκόσμια (;) πρωτοτυπία να μην διαθέτουν και να μην φιλοξενούν ούτε αεροσκάφη ούτε πλοία!
Το όλο εγχείρημα παρουσίαζε κενά και κάποιες ασάφειες ως προς την ανάθεση ρόλων και ευθυνών, αποτέλεσμα της γνωστής κυπριακής και ελλαδικής τσαπατσουλιάς. Αυτά φάνηκαν έντονα κυρίως το τραγικό εκείνο βράδυ των Ιμίων και οι ευθύνες είναι συγκεκριμένες. Πολλοί εύρισκαν την ευκαιρία και επιχειρηματολογούσαν ότι το «δόγμα» ήταν ατελές ή και ακόμα ότι ήταν μια φούσκα. Η αλήθεια είναι ότι ήταν πράγματι ατελές, εξαιτίας κυρίως της μη μόνιμης παρουσίας ελληνικών αεροναυτικών δυνάμεων στην Κύπρο. Όμως αποτέλεσε το πρώτο βήμα, άνοιξε ο δρόμος, και τα δύο κράτη θα μπορούσαν, όποτε ήταν πρόσφορο και το έκριναν αναγκαίο με μικρές κινήσεις να το συμπληρώνουν και να το ισχυροποιούν. Σημασία είχε που άνοιξε ο δρόμος, έγιναν τα πρώτα βήματα, ενώ επιπλέον οι κραδασμοί των αντιδράσεων σε μεγάλο βαθμό είχαν απορροφηθεί.

Το ερώτημα είναι αν μπορεί να επαναλειτουργήσει το «δόγμα»; Ασφαλώς υπό τις σημερινές δυσβάστακτες οικονομικές συνθήκες είναι δύσκολο. Πέραν τούτου όμως το κυριότερο εμπόδιο είναι η έλλειψη έμπνευσης και εθνικής βούλησης. Αν αυτές ήταν δεδομένες θα μπορούσε το δόγμα να λειτουργήσει εξ’ απαλών ονύχων, έστω αρχικά με δευτερεύουσες και συμβολικές κινήσεις που δεν απαιτούν μεγάλα κόστη.

Το σημερινό γεωπολιτικό περιβάλλον, παντελώς διαφορετικό από αυτό της δεκαετίας του 1990, είναι οπωσδήποτε πιο ευνοϊκό για επαναφορά του. Οι ασύμμετρες απειλές της ισλαμικής τρομοκρατίας θα το καταστήσουν πολύ πιο εύκολα αποδεκτό από τις ΗΠΑ μιας και μπορεί να είναι προσανατολισμένο και επανασχεδιασμένο και για βοήθεια μεταξύ άλλων, επικουρικού χαρακτήρα, του αγώνα κατά της τρομοκρατίας. Η Κύπρος πρέπει επιτέλους να αναλάβει τις ευθύνες της, να πιέσει την Αθήνα αλλά και να συνδράμει οικονομικά προς αυτήν την κατεύθυνση.

Ταυτόχρονα το ζήτημα έχει και άλλη μια πτυχή. Πως γίνεται (και επιτρέπεται) μια εθνική πολιτική, που επιβλήθηκε – όσο επιβλήθηκε – με κόπο και εθνικό κεφάλαιο, και η οποία τύγχανε της έγκρισης του ελληνικού λαού σε Ελλάδα και Κύπρο, να ακυρώνεται με μια μονοκονδυλιά στα μουλωχτά.

Y.Γ. Η πρόσφατη απόφαση για μείωση της θητείας της Εθνικής Φρουράς αποδεικνύει περίτρανα ότι προτεραιότητα έχουν οι μικροκομματικές σκοπιμότητες και ότι η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται για το καλό της Ε.Φ. Σύμφωνα με εξασφαλισμένες πληροφορίες η ηγεσία του σώματος στο σχέδιο που εκπόνησε ζήτησε άμεση αγορά εξοπλιστικών προγραμμάτων για να καλυφθούν τα κενά, να προσληφθούν πρώτα οι 3.000 επαγγελματίες να εκπαιδευτούν, και η μείωση της θητείας να γινόταν το 2020 πλην όμως δεν εισακούστηκε. Για αυτό και η μελέτη της δεν δόθηκε στα μέλη της Επιτροπής Άμυνας της Βουλής! Το δυστύχημα ίσως είναι που η ηγεσία δεν παραιτήθηκε δημοσιοποιώντας την διαφωνίας της.