ΕΝΘΕΤΟ ΔΙΚΤΥΟΥΡΓΟΥ

Γελοιογραφία της Τατιάνα Περελίγκινα

Στη Ρωσία η στάση απέναντι στην Περεστρόικα παραμένει αντιφατική. Το «παράδοξο του Γκορμπατσόφ» έγκειται στο ότι οι αντίπαλοί του, όπως και πολλοί υποστηρικτές του, θεωρούν ότι η Περεστρόικα, κατέληξε σε αποτυχία, ενώ τον κατηγορούν ότι δεν υλοποίησε τις δεσμεύσεις του.
Περισσότερο απ’ όλα κατηγορούν τον πρωτεργάτη της Περεστρόικα, Γκορμπατσόφ, για ασυνέπεια, δισταγμούς και τακτικούς ελιγμούς. Η επιφυλακτικότητά του, η επιδίωξη να αφήσει ελεύθερη την κοινωνία δίνοντάς της τη δυνατότητα να ωριμάσει για τις αλλαγές -«σπρώχνοντάς» την μάλλον- παρά να την οδηγήσει, είναι τα στοιχεία που εξέλαβαν πολλοί ως ασυνέπεια και αναποφασιστικότητα.

Ωστόσο, αν επιχειρήσουμε να σημειώσουμε έστω επιγραμματικά τις βασικές αλλαγές που συνέβησαν αυτά τα χρόνια στην ΕΣΣΔ και σε ολόκληρο τον κόσμο, μέσα από τους ελιγμούς του «αναποφάσιστου» Γκορμπατσόφ, θα δούμε μια σειρά από σημαντικά πράγματα τα οποία συνέβησαν. Θα απαριθμήσω αυτά, τα οποία κατά τη γνώμη μου αποτελούν την «συμπαγή» κληρονομιά της Περεστρόικα. Η Ρωσία «δάγκωσε από το μήλο» των ελεύθερων εκλογών και της διαφάνειας (Γκλάσνοστ), εντάσσοντας την ελευθερία του λόγου και πληροφόρησης στον κατάλογο των κοινωνικών προτεραιοτήτων.

Παραιτούμενη από τις αξιώσεις για έναν εναλλακτικό πολιτισμό και την υποταγή ολόκληρου του κόσμου στο δικό της ιδεολογικό δόγμα, η Μόσχα ανέλαβε την πρωτοβουλία του τερματισμού του Ψυχρού πολέμου, ο οποίος κάποιες στιγμές παραλίγο να είχε ολοκληρωθεί με έναν Γ΄ Παγκόσμιο. Το αποτέλεσμα αυτών των ετών ήταν η ουσιαστική επανένωση της παγκόσμιας ιστορίας, η οποία είχε διχοτομηθεί σε δυο κατευθύνσεις στις αρχές του 20ου αιώνα μετά τη ρωσική επανάσταση. 

Όλα όμως στον εφήμερο κόσμο μας έχουν το τίμημά τους. Το κόστος, το οποίο ενάντια στη θέλησή του πλήρωσε ο Γκορμπατσόφ για τη μεταμόρφωση της ίδιας της χώρας του και της παγκόσμιας πολιτικής, ήταν η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και η προσωπική του παραίτηση.

Μπορεί να ειπωθεί πως ούτε η μετασοβιετική Ρωσία, ούτε ο υπόλοιπος κόσμος δεν πέρασαν το τεστ που τους πρότεινε η «προληπτική επανάσταση» της Περεστρόικα. Η ρωσική κοινωνία δεν ανταπεξήλθε στις δοκιμασίες της απροσδόκητης ελευθερίας που της χαρίστηκε. Βυθιζόμενη αρχικά στο χάος της διακυβέρνησης Γέλτσιν και ύστερα στον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό των ολιγαρχών, επέστρεψε με ανακούφιση στη σκέπη του πιο γνώριμου «στερεού» απολυταρχικού καθεστώτος.

Ο Δυτικός κόσμος, από την πλευρά του, δεν συγκρατήθηκε στον πειρασμό να ανακηρύξει εαυτόν απόλυτο νικητή στον Ψυχρό πόλεμο και μοναδικό κληρονόμο της ιστορίας. Τελικά, οι Δυτικοί εταίροι του Γκορμπατσόφ, ο οποίος υπολόγιζε στην κοινή λογική τους περισσότερο ακόμη και από την οικονομική βοήθεια, αποδείχθηκε ότι δεν ήταν πιο αξιόπιστοι σύμμαχοι από ό,τι οι πρώην κομματικοί συνάδελφοι που τον είχαν προδώσει. Σήμερα ο Γκορμπατσόφ επικρίνει τη Δύση, όχι επειδή οι ηγέτες της κάποτε δεν τον βοήθησαν αρκετά (γνώριζε ότι δεν εξαρτιόταν από αυτούς η μοίρα της Περεστρόικα), αλλά για το ότι δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν συνετά εκείνη τη μοναδική ευκαιρία που άνοιγε στον κόσμο η νέα πολιτική του. Πολύ περισσότερο για το ότι εξέλαβαν την πορεία της σοβιετικής κοινωνίας προς τη δημοκρατία σαν σημάδι εσωτερικής αδυναμίας.

Δεν υλοποιήθηκε ούτε το σχέδιο για ένα κοινό ευρωπαϊκό οίκο, μέρος του οποίου έπρεπε να γίνει η αναμορφωμένη Σοβιετική Ένωση, ούτε η ιδέα της δημιουργίας νέων θεσμών συλλογικής ασφάλειας στην ήπειρο (μεταξύ αυτών, πιθανόν και ένα Συμβούλιο Ασφαλείας), τα οποία θα επέτρεπαν να αποφευχθεί και η τραγωδία του αιματηρού πολέμου στη Γιουγκοσλαβία, και το δράμα του σημερινού εμφυλίου πολέμου στην Ουκρανία. Απεδείχθη πως το να καταστραφεί το ίδιο το τείχος του Βερολίνου ήταν απλούστερο από το να νικηθεί η λογική και ψυχολογία της έχθρας σαν πολιτικού εργαλείου, την οποία είχε γεννήσει το τείχος αυτό.

Η διατήρηση των παλιών και η εμφάνιση νέων ορατών και αόρατων τειχών και εμποδίων δείχνει ότι τον 20 αιώνα οι πολιτικοί, τόσο της Δύσης, όσο και της Ανατολής, δεν είναι έτοιμοι να απελευθερωθούν από τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα. Προφανώς αυτή είναι και η αιτία που τον Ψυχρό πόλεμο αντικατέστησε ένα πλήθος «θερμών» διενέξεων σε όλο τον πλανήτη.

Αλλά και ο προηγούμενος, ξεθωριασμένος από το γήρας Ψυχρός πόλεμος, τον οποίο ο Γκορμπατσόφ πίστευε ότι θα θάψει τελειωτικά στη διάρκεια των συναντήσεων με τους αμερικανούς προέδρους του παρελθόντος στο Ρέικιαβικ, στη Μάλτα, στην Ουάσιγκτον ή στη Μόσχα, επιστρέφει ορμητικά στις ρωσο-αμερικανικές σχέσεις.

Εάν ύστερα από τριάντα χρόνια μετά την έναρξη της Περεστρόικα αυτή φαντάζει στη ρωσική κοινωνία σαν μια πολιτική αποτυχία ή ακόμη και σαν ένα υπονομευτικό αντεθνικό σχέδιο, τότε αυτό σημαίνει πως είτε δεν έγινε κατανοητή, είτε απορρίπτεται σκοπίμως το βασικό κίνητρο της Περεστρόικα, η οποία κάποτε υποστηρίχτηκε ενεργά από όλη τη σοβιετική κοινωνία.

Ένα κίνητρο που δεν ήταν άλλο από την επανένωση της Ρωσίας με την παγκόσμια ιστορία και η δημοκρατική ανανέωση της χώρας. Με πλουραλισμό απόψεων, κράτος δικαίου, τίμιες εκλογές των προσώπων της εξουσίας, με το απαραβίαστο της ανθρώπινης προσωπικότητας, αληθινό ανταγωνισμό στην πολιτική και οικονομία, με απολογισμό των πεπραγμένων τους από τους κυβερνώντες στην κοινωνία.

Ο συντάκτης είναι πρώην γραμματέας Τύπου του προέδρου της ΕΣΣΔ Μ.Σ.Γκορμπατσόφ.