ΕΝΘΕΤΟ ΔΙΚΤΥΟΥΡΓΟΥ

Ένα μικρό νησί, ένα πλοίο του πολεμικού ναυτικού, μια χώρα κάτω από ένα δικτακτορικό καθεστώς και Έλληνες αξιωματικοί και υπαξιωματικοί που θέλουν δημοκρατία συνθέτουν το σκηνικό μίας από τις πιο ένδοξες σελίδες του Πολεμικού Ναυτικού.

Από το Ναύσταθμο της Σαλαμίνας ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση για τους δικτάτορες, από το ίδιο μέρος που συνδέθηκε με το Κίνημα στο Γουδή και την Αφανή Ναυμαχία της Σαλαμίνας το 1909, και με το Κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935 στη Σαλαμίνα. Οι σκέψεις και τα σχέδια των ανδρών του Π.Ν. προέβλεπαν αρχικά την εκδήλωση κινήματος με μεγάλο αριθμό πλοίων και την κατάληψη της Σύρου για την οποία είχε μυηθεί ο ίλαρχος Μιχάλης Βαρδάνης από τον ταγματάρχη Σπύρο Μουστακλή ο οποίος είχε αποστρατευθεί, όμως έμελλε στο Α/Τ ΒΕΛΟΣ να σηκώσει μόνο του το βάρος μιας παράτολμης και ηρωικής ενέργειας που συγκίνησε την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο.

Τα στελέχη του Ναυτικού ένιωθαν πως έπρεπε να δράσουν προκειμένου να παραδώσουν τη χώρα σε πολιτική διακυβέρνηση από μία δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση που θα επανέφερε τη συνταγματική ομαλότητα, χωρίς μάλιστα το «Κίνημα του Ναυτικού» να συνδέεται με κάποια παράταξη ή να επιδιώκει οποιοδήποτε πολιτικό όφελος από τη μετάβαση αυτή.

Ο αρχικός σχεδιασμός για την επιτυχή έκβαση αυτού του σχεδίου προέβλεπε τον απόπλου μεγάλου αριθμού πολεμικών πλοίων την νύχτα της 22ας προς 23η Μαΐου του 1973 από στελέχη που ενσυνείδητα θα είχαν επιλέξει τη συμμετοχή τους σε αυτή την κίνηση. Απώτερος στόχος ήταν κατά τη διάρκεια της νύχτας να εκτελεστεί πλους στο Αιγαίο με προορισμό τη Σύρο (σ.σ.: είχε καταστρωθεί και σχέδιο για την Κρήτη που απορρίφτηκε με πρωταγωνιστικό ρόλο του αδερφού του Α. Παπαδόγγονα, αξιωματικού του ΠΝ, ο οποίος χάθηκε στο αεροπορικό δυστύχημα της Κερατέας). Η κατάληψη του νησιού θα χρησίμευε ως μοχλός πίεσης προς τη διεθνή κοινή γνώμη και το καθεστώς για να αποχωρήσει από τη χώρα, όμως ο σχεδιασμός προδόθηκε, και έτσι το Α/Τ ΒΕΛΟΣ κλήθηκε να υπερασπιστεί μόνο του το «Κίνημα του Ναυτικού» που ξεκίνησε να φθείρει τη χούντα ακόμα και από το πρώτο λεπτό της αποκάλυψής του, από την πρώτη στιγμή που έγινε φανερό πως στο Πολεμικό Ναυτικό υπήρχαν ασυμβίβαστοι αξιωματικοί που επεδίωκαν την επάνοδο στη δημοκρατία.

Αξιωματικοί που υπηρετούσαν στα πλοία του Π.Ν. ή είχαν εκδιωχθεί από τη χούντα εκείνη την περίοδο, όπως ήταν για παράδειγμα ο Βαρδής Βαρδινογιάννης, γιος του Ιωάννη Βαρδινογιάννη και της Χρυσής Θεοδωρουλάκη, που αποστρατεύθηκε και εξορίστηκε στην Αμοργό με το βαθμό του αντιναυάρχου τον Ιούλιο του 1967 λόγω της αντιστασιακής του δράσης. Όμως μυήθηκε στο «Κίνημα του Ναυτικού» και βοήθησε έτσι ώστε να εξασφαλίσει τον ανεφοδιασμό των πλοίων σε περίπτωση εκδήλωσης κινήματος. Μάλιστα η συμβολή της οικογένειας Βαρδινογιάννη και η φιλία του κυβερνήτη με τους αδερφούς Βαρδινογιάννη ήταν καθοριστικής σημασίας καθώς όπως ο ίδιος ο ναύαρχος Παππάς δήλωσε πρόσφατα σε συνέντευξή του πως για να ειδοποιηθούν τα ξένα ΜΜΕ για την κίνησή τους πριν από τη συνέντευξη Τύπου: «Πήραμε το Ράδιο Ρόμα, του δίνουμε το σήμα, λέει ‘ποιος είναι;’ γιατί ήθελε να χρεώσει, και λέμε Manuela Varnima, το όνομα ενός πλοίου του Βαρδινογιάννη που ήταν μυημένος καθώς ο ένας αδερφός του ήταν αξιωματικός».

Με ένα λιτό μήνυμα ο ναύαρχος Ν. Παππάς (τότε είχε το βαθμό του αντιπλοιάρχου) διεμήνυσε τις προθέσεις του στον επικεφαλής της νατοϊκής δύναμης, που κατά παράδοση ήταν ο αρχαιότερος αξιωματικός, ένας Τούρκος ονόματι Πιρέν, τονίζοντας πως «όλες οι κυβερνήσεις… είναι ορισμένες να προστατεύουν την Ελευθερία, την Κληρονομιά και τον Πολιτισμό των λαών τους, να βασίζονται στις Δημοκρατικές Αρχές, την Ατομική Ελευθερία και το Έννομο Δίκαιο». Το μήνυμα του ναυάρχου, απόσπασμα από την ιδρυτική διακήρυξη του ΝΑΤΟ, στο διοικητή της ΝΑΤΟϊκής αρμάδας λίγο πριν το αντιτορπιλικό αφήσει το ΝΑΤΟϊκό σχηματισμό με τον οποίο έπλεε στα πλαίσια άσκησης (Driving for Ge), ξάφνιασε τον Τούρκο διοικητή που απάντησε: «Καλή τύχη, Νίκο» παρατηρώντας άφωνος το Α/Τ ΒΕΛΟΣ που είχε αποπλεύσει από τη Σαλαμίνα στις 18/5 να πλέει από την περιοχή που βρισκόταν μεταξύ Ιταλίας και Σαρδηνίας και περιπολούσε στα ανοιχτά του Φιουμιτσίνο όπου και αγκυροβόλησε 3,5 ν.μ. από τις ακτές. Σε όλη τη διάρκεια της πλεύσης, και από την πρώτη στιγμή της ανταρσίας, το πλοίο, όπως αποκάλυψε αργότερα σε συνεντεύξεις του ο ναυάρχος Ν. Παππάς, ήταν σε κατάσταση μάχης και έφερε τη σημαία του ανεξαρτήτου.

Τρεις αξιωματικοί βγήκαν μέσα στη νύχτα στην ακτή και επικοινώνησαν με τα ΜΜΕ! Την επομένη κιόλας Ιταλοί βουλευτές έκπληκτοι ρωτούν πώς κατάφερε το ελληνικό πλοίο να φτάσει στο Φιουμιτσίνο, όμως τα ιταλικά ΜΜΕ ασχολούνται με την κίνηση του Α/Τ ΒΕΛΟΣ και τίποτε άλλο. Το ιταλικό λιμενικό προσέγγισε το πλοίο, εκατοντάδες βάρκες και ελικόπτερα με δημοσιογράφους κύκλωσαν το Α/Τ ΒΕΛΟΣ. Οι Έλληνες δημοκράτες, αξιωματικοί και υπαξιωματικοί, πέτυχαν και ενημέρωσαν με συνέντευξη Τύπου τη διεθνή κοινή γνώμη για τα κίνητρά τους, έξι αξιωματικοί και 25 υπαξιωματικοί που στα πλάνα της ιταλικής τηλεόρασης εκείνης της εποχής, που ακόμα και σήμερα προβάλλονται τακτικά, φαίνονται σε δύο βάρκες να πλησιάζουν τις ακτές, μάλιστα ο Ν. Παππάς πατούσε το πόδι του στο Φιουμιτσίνο έχοντας στο χαρτοφύλακά του τη λίστα με τους όρκους περίπου 200 αξιωματικών, την ώρα που στην Αθήνα η χούντα αναζητούσε τους υπόλοιπους μυημένους. Μάλιστα ήταν αρχικά να φτάσει στις ακτές με άλλους 29 αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, όμως, όπως αποκάλυψε σε συνεντεύξεις του αργότερα ο τότε σημαιοφόρος Κ. Γκορτζής, την τελευταία στιγμή ο Δίοπος Μαντζάνας είπε: «Αν δεν με πάρετε μαζί σας, θα σας ακολουθήσω κολυμπώντας»!

Κάτω από αυτές τις συνθήκες βαρούσε η μπουρού του πλοίου, οι υπαξιωματικοί με τις σφυρίχτρες και η καμπάνα του πλοίου τηρώντας τις παραδόσεις του Π.Ν. την ώρα που ο κυβερνήτης του Α/Τ ΒΕΛΟΣ το αποχωριζόταν, σύμφωνα μάλιστα με μαρτυρίες ο Ιταλός κυβερνήτης του σκάφους του Λιμενικού της Ιταλίας, που μετέφερε τους 31 στην ακτή, εντοπίστηκε να κλαίει συγκινημένος από την ηρωική πράξη τους και τις τιμές που απέδιδε το πλήρωμα.

Ήταν 31 στελέχη που έλαβαν μία δραματική απόφαση η οποία δεν ήταν διόλου εύκολη όπως αποκαλύπτεται στην έκθεση που συνέταξε ο αυτοεξόριστος δικηγόρος στη Ρώμη, Γ. Κουράτος, με ημερομηνία 18/6/1973 και την απέστειλε προς ενημέρωση του ευρισκομένου στο Παρίσι Κ. Καραμανλή και την οποία αναφέρει σε μελέτη του ο πλοίαρχος (Ο) Α. Τσιλιβίγκος Π.Ν.

Στην επιστολή αναγράφεται μεταξύ των άλλων ότι, ενόψει της διαμορφωθείσας κατάστασης, ο κυβερνήτης του Α/Τ ΒΕΛΟΣ είχε να επιλέξει ανάμεσα σε τρεις λύσεις:

Να επιστρέψει στην Ελλάδα μετά τη λήξη της άσκησης, γνωρίζοντας ότι η ενδεχόμενη αυτή ενέργειά του θα οδηγούσε στην ολοκληρωτική αποτυχία του Κινήματος και στη βέβαιη σύλληψή του.

Να πλεύσει προς το Κρητικό Πέλαγος απ’ όπου, με την απειλή βομβαρδισμού στρατιωτικών βάσεων της Κρήτης, θα εκβίαζε την απελευθέρωση των συλληφθέντων συναδέλφων του με πιθανή συνέπεια η ενέργεια αυτή να προκαλούσε ανθρώπινα θύματα.

«…Να αποχωρήσει από την άσκηση του ΝΑΤΟ, επικαλούμενος λόγους εθνικής ανάγκης, όπερ δέχεται το Σύμφωνο ΝΑΤΟ και να ενεργήσει μόνον προς τον σκοπόν συγκλονίσεως της διεθνούς κοινής γνώμης, ενώπιον της οποίας να φέρει το θέμα της τραγικής καταστάσεως των Ενόπλων Δυνάμεων και ιδιαιτέρως να αποκαλύψει την πραγματικότητα αυτήν ενώπιον της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας του ΝΑΤΟ και των μελών Κυβερνήσεων. Την λύση αυτή προέκρινε με σύμφωνη γνώμη των αξιωματικών του…».

Η πρωτοφανής κίνηση πετυχαίνει το στόχο της. Το παγκόσμιο ενδιαφέρον στρέφεται στην Ελλάδα, η διεθνής κοινή γνώμη συγκλονίζεται και, όπως αναφέρει ο αντιναύαρχος ε.α. Κωστής Γκορτζής στο ομώνυμο βιβλίο του, η κίνηση του Α/Τ ΒΕΛΟΣ αποτέλεσε «το Βέλος στην καρδιά της δικτατορίας». Ο ίδιος μάλιστα αναφέρει στο βιβλίο του, εκθειάζοντας το ρόλο του ναυάρχου Ν. Παππά: «Γράφω για τους νέους, για τα παιδιά μου, για να μάθουν ότι δεν είναι όλοι της γενιάς που φεύγει σκάρτοι. Γράφω για τον κυβερνήτη μου, τον αντιπλοίαρχο τότε, ναύαρχο τώρα Νίκο Παππά… τον Νίκο Παππά, του Βελισσαρίου και της Μαρίας, από την Κύμη Ευβοίας… Τον ακολούθησα γιατί από την πρώτη στιγμή που τον συνάντησα ένιωσα σιγουριά δίπλα του. Γιατί πάντοτε έλεγε αυτό που εννοούσε και καταλάβαινε αυτό που εννοούσα. Γιατί με μάθαινε να διοικώ διοικούμενος και να διοικούμαι διοικώντας. Γιατί με εμπιστευόταν στα 20 μου χρόνια και μου άφηνε τα περιθώρια να είμαι εγώ».

Ο ναύαρχος Παππάς (που σήμερα έχει έναν από τους δυο γιους του να συνεχίζει την παράδοση της προσφοράς ως ανώτατος αξιωματικός του Π.Ν.), ένας ξεχωριστός άνθρωπος, ολοκληρώνει αυτό που είχε ξεκινήσει ως όνειρο, από την πρώτη συνάντηση 5 αξιωματικών στην Κηφισιά το ’69, πριν ακόμα εκδηλωθεί καν η πρώτη σκέψη για τον απόπλου πλοίων από τη Σαλαμίνα όταν σε μία συνάντηση συνομολογήθηκε από τους αντιπλοιάρχους Ν. Παππά, Θ. Σέκερη (μηχανικό), Π. Μάλλιαρη, Αλ. Παπαδόγγονα και Π. Παναγιωταρέα (μηχανικό) η πεποίθηση πως ήταν αναγκαία μία ενέργεια που θα επανέφερε τη δημοκρατία.

Το Α/Τ ΒΕΛΟΣ μετατράπηκε σε σύμβολο και οι άνδρες που γύρισαν στην πατρίδα με την αποκατάσταση της δημοκρατίας κατάφεραν, όπως αναφέρει ο πλοίαρχος (Ο) Α. Τσιλιβίγκος Π.Ν., να επιφέρουν ριζικές πολιτικές αλλαγές αφού «υπό την πίεση της διεθνούς κατακραυγής, στις 1/6/1973 το αυταρχικό καθεστώς προαναγγέλλει την εγκαθίδρυση Κοινοβουλευτικής Προεδρικής Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Στις 19/8/1973 ο δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος αυτοδιορίζεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας και στις 11/10/1973 ορκίζει κυβέρνηση πολιτικών προσώπων με πρωθυπουργό τον Σ. Μαρκεζίνη. […] Συμπερασματικά προκύπτει ότι το «Κίνημα του Ναυτικού» στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας στις 22/23 Μαΐου 1973 υπήρξε ένα κίνημα με πολλές ιδιαιτερότητες, καθώς οι συμμετέχοντες σ’ αυτό αποσκοπούσαν να επαναφέρουν τη χώρα στη συνταγματική ομαλότητα, χωρίς οι ίδιοι να αποβλέπουν στην κατάληψη και εν συνέχεια στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας, σε αντίθεση με τα κινήματα του παρελθόντος όπου οι κινηματίες κατά κανόνα εποφθαλμιούσαν την εξουσία. Βέβαια ως σχέδιο δράσης μπορεί να απέτυχε, επειδή προδόθηκε λίγο πριν εκδηλωθεί, πλην όμως επί της ουσίας επέτυχε στο σκοπό του με το πρωτοφανές και παράτολμο εγχείρημα του Α/Τ ΒΕΛΟΣ, το οποίο υπήρξε τελικά το επιστέγασμα της αντιδικτατορικής κίνησης που αναπτύχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό κατά την περίοδο 1967-1974».

Το «Κίνημα του Ναυτικού» αποτελεί την τελική φάση μίας πορείας που ξεκίνησε κατά πολλούς την ημέρα που οι συνταγματάρχες με τα τανκ κατέλυαν τη δημοκρατία. Με ιδιαίτερη τιμή σήμερα το Πολεμικό Ναυτικό θυμίζει στις εκδόσεις του: Με τη δικτατορία των Συνταγματαρχών το 1967, το Ναυτικό, με πρώτο τον αρχηγό ΓΕΝ, αντιναύαρχο Κ. Εγκολφόπουλο που παραιτήθηκε εξέφρασε από την αρχή την αντίθεσή του στην κατάλυση της δημοκρατίας. Στους μήνες που ακολούθησαν αποστρατεύτηκαν αναγκαστικά 61 αξιωματικοί από τις τάξεις του. Κορύφωση της αντιστασιακής δημοκρατικής δράσης του αποτέλεσε το λεγόμενο «Κίνημα του Ναυτικού».

Η ρότα του Π.Ν. δεν ταλαντεύτηκε ούτε στιγμή, ο πρώην υπουργός και αντιναύαρχος ε.α. Αλέξανδρος Παπαδόγγονας έχει αναφέρει πως από την πρώτη σχεδόν στιγμή γίνονταν πάρα πολύ προσεκτικές μυήσεις τονίζοντας πως κάτω από τις συνθήκες της εποχής κανείς δεν ήξερε πού θα μπορούσε να μεταφέρει ο συνομιλητής τους διαλόγους που γίνονταν. Ο ίδιος μάλιστα είχε σημειώσει πως ο Ευάγγελος Αβέρωφ είχε ευχαρίστως δεχτεί να προσφέρει την πολιτική κάλυψη που ζητούσαν πολλοί αξιωματικοί τονίζοντας παράλληλα πως, παρά την απόφασή του, άλλο θα ήταν η πολιτική κάλυψη η δική του και άλλο του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ο Κ. Καραμανλής, με τη σειρά του, έπειτα από επαφές με τους αξιωματικούς διεμήνυσε πως όταν εκδηλωθεί το Κίνημα θα το στηρίξει με δηλώσεις του από το Παρίσι. Μία απάντηση που δεν άφησε απόλυτα ικανοποιημένους όλους τους αξιωματικούς, που ζητούσαν μία πιο θερμή ίσως απάντηση, και αυτοί όμως ικανοποιήθηκαν τον Απρίλιο του 1973 όταν ο Κ. Καραμανλής δημοσίευσε άρθρο κατά της δικτατορίας στη «Βραδυνή», που θεωρήθηκε «πράσινο φως» για το Κίνημα.

Στο «Κίνημα του Ναυτικού» αξιωματικοί από όλο το δημοκρατικό «τόξο» έδωσαν το παρών. Η χούντα από νωρίς βρέθηκε στο στόχαστρο του Ναυτικού, υπήρχε σχέδιο για δολοφονία του Γ. Παπαδόπουλου, που απορρίφτηκε γιατί στόχος ήταν η δικτατορία και όχι ο Γ. Παπαδόπουλος, αλλά και σχέδιο για την απαγωγή του δικτάτορα την ώρα που θα ήταν πάνω σε πλοίο από στελέχη του Π.Ν. στην άσκηση «ΘΡΙΑΜΒΟΣ» το 1969. Η δικτατορία, παρότι έμαθε τις κινήσεις του Ναυτικού, παρότι είχε υπάρξει από τις 13 Δεκεμβρίου 1967 το λεγόμενο «βασιλικό» κίνημα, παρότι ο Γ. Παπαδόπουλος παραμονές του Κινήματος είχε πραγματοποιήσει επιθεώρηση στο ναύσταθμο, ηττήθηκε από το Α/Τ ΒΕΛΟΣ. Το «Βέλος» στην «καρδιά» της Χούντας! Το «Α/Τα ΒΕΛΟΣ» απέδειξε πως ακόμα και μια χούφτα άνθρωποι, όταν είναι αποφασισμένοι και ο αγώνας τους δίκαιος, μπορούν, δικαιούνται και θα καταφέρουν στο τέλος να πετύχουν το στόχο τους.