ΕΝΘΕΤΟ ΔΙΚΤΥΟΥΡΓΟΥ

Πριν από εξήντα χρόνια σαν σήμερα, στο Φόρεϊν Όφις μια άλλη μαύρη επέτειος
Σαν σήμερα πριν από εξήντα χρόνια ακριβώς, στο Υπ. Εξωτερικών της Βρετανίας, καθώς συζητούσαν λύση του Κυπριακού, ο μοχθηρός ανθέλληνας υψηλόβαθμος αξιωματούχος σερ ΄Ιβον Κιρκπάτρικ ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε σε λύση διχοτόμησης της Κύπρου

«Αν είναι να "ανακοινώσουμε" λύση, πρέπει, πιστεύω, να σκεφτούμε σοβαρά τη διχοτόμηση». Ήταν 31 Μαΐου του 1956, όταν ο σερ Ίβον Κιρκπάτρικ έγραψε σε εσωτερικό σημείωμά του τη συγκεκριμένη εισήγηση. 

Στις 18 Ιουνίου 1956, ο Βρετανός Υπ. Εξωτερικών και ο Τούρκος πρέσβης στο Λονδίνο συζήτησαν την πιθανότητα διχοτόμησης.

Αλλά ένα χρόνο νωρίτερα, στις 21 Ιουνίου 1955, οι Βρετανοί είχαν ήδη ενημερώσει τους Τούρκους να μην ανησυχούν και τα σχέδιά τους αυτά θα έφερναν τους Τούρκους της Κύπρου επί ίσοις όροις (equal footing) με τους Έλληνες. Γι’ αυτό σχεδιάστηκε εξάλλου η επαναφορά της Τουρκίας ως ενδιαφερόμενου μέρους με την Τριμερή τον Αύγουστο του 1955 από τον Σερ ΄Ιβον Κιρκπάτρικ…

Προηγήθηκε και Τούρκος βουλευτής
Στις 30 Ιουνίου 1956, ο Βρετανός πρέσβης στην Άγκυρα απαντά σε ερώτηση του σερ ΄Ιβον Κιρκπάτρικ κατά πόσον στην Άγκυρα συζητούσαν τη διχοτόμηση.

«Εξ όσων γνωρίζω, η μόνη φορά που προβλήθηκε η ιδέα αυτή (διχοτόμησης) ως λύση ήταν σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στην Independent Turkish Weekly “Forum” τον Φεβρουάριο (και σας ενημερώσαμε στις 5 Μαρτίου). Πιστεύουμε ότι διαβάστηκε με ενδιαφέρον από ορισμένους αξιωματούχους στο Υπ. Εξωτερικών, αλλά απορρίφθηκε από τον Γενικό Διευθυντή…».

Αυτή η πληροφορία επιβεβαιώνεται και με όσα κατέθεσε στο βιβλίο του «Ιστορία Χαμένων Ευκαιριών» ο Ευάγγελος Αβέρωφ. Στη σελ. 214 με υπότιτλο «Η ιδέα της διχοτόμησης».

«Εδώ είναι ίσως η θέση για να τοποθετηθεί στην πραγματική του βάση ένας τουρκικός ισχυρισμός της εποχής εκείνης που έτυχε κάποιας εκμεταλλεύσεως και από ορισμένους δικούς μας κύκλους: Ότι την ιδέα της λύσεως με τη διχοτόμηση της Κύπρου την είχα πρώτος εγώ. Ότι την 6η Οκτωβρίου 1956 και την 22α Απριλίου 1957, σε δύο συνομιλίες μου με τον τότε Τούρκο Πρεσβευτή στην Αθήνα, Ικσέλ, την είχα προτείνει ως λύση.

Και είναι μεν αλήθεια ότι ουδέποτε αυτό υποστηρίχτηκε επίσημα και ξεκάθαρα από την τουρκική κυβέρνηση, η οποία περιορίστηκε σε σπάνιους σχετικούς υπαινιγμούς… Το έλεγαν Τούρκοι διπλωμάτες σε συναδέλφους τους… Πάντως, είναι βέβαιο ότι η ιδέα είχε προταθεί από διάφορους πολύ πριν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μού αναθέσει τον χειρισμό της εξωτερικής πολιτικής και πριν προβληθεί ο τουρκικός ισχυρισμός που αναφέρθηκε.

Ενδεικτικά αναφέρω ότι πρόταση διανομής της Κύπρου μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος υπέβαλε ο ανεξάρτητος Τούρκος βουλευτής Μαγνησίας Κικμέτ Μπαγιούρ τον Φεβρουάριο 1956 (εφημερίδα "Τζουμχουριέτ", 26 Φεβρουαρίου 1956). Ο βουλευτής του βρετανικού Συντηρητικού Κόμματος Έλιοτ, στις 17 Ιουλίου 1956, με γράμμα του στους "Τάιμς". Και δύο μέρες αργότερα, ο ίδιος μαζί με τον συνάδελφό του, Ουάλτερ Λέιτς, κατά τη διάρκεια συζητήσεως στη Βουλή των Κοινοτήτων…».

Σχέδιο αυτοδιάθεσης μέσω ΝΑΤΟ πρότεινε ο Αβέρωφ
Ο Ευάγγελος Αβέρωφ ανέλαβε Υπ. Εξωτερικών της Ελλάδας στις 27 Μαΐου 1956, αντικαθιστώντας τον Σπύρο Θεοτόκη, που παραιτήθηκε στις 23 Απριλίου 1956. Επομένως, δεν μπορούσε να ήταν ο πρώτος που πρόβαλε την ιδέα της διχοτόμησης, τον πρόλαβε ο Βρετανός σερ ΄Ιβον Κιρκπάτρικ και ακόμα πιο πίσω ο Τούρκος βουλευτής τον Φεβρουάριο 1956. Επιπλέον, στις 6 Ιουνίου 1956 ο Ε. Αβέρωφ προέβη σε μιαν ανεπίσημη πρόταση προς τον Βρετανό Υπ. Εξωτερικών για λύση του Κυπριακού, καθώς αμφότεροι βρισκόντουσαν στο Παρίσι. Και πρότεινε:

Σε 3-5 χρόνια το Συμβούλιο του ΝΑΤΟ (δίχως την ανάμειξη Ηνωμένου Βασιλείου, Ελλάδας και Τουρκίας) να αποφασίσει ημερομηνία για αυτοδιάθεση της Κύπρου. Αν αυτό γινόταν αποδεκτό, η Ελλάδα δεν θα έφερνε δυσκολίες στο είδος του συντάγματος, παρόλο που είχε αντιρρήσεις για το τότε προτεινόμενο σύνταγμα.

Αν η αυτοδιάθεση είχε ως αποτέλεσμα την Ένωση, η Ελλάδα θα παραχωρούσε στο Ηνωμένο Βασίλειο γενναιόδωρες βάσεις τόσο στην Κύπρο όσο και όπου ήθελε το Η.Β. στην Ελλάδα με απεριόριστο lease, θα παραχωρείτο ειδική θέση για τα βρετανικά οικονομικά συμφέροντα και ελεύθερο λιμάνι για κάποια περίοδο μετά την Ένωση, οι Τουρκοκύπριοι θα εξαιρούνταν στρατιωτικής θητείας και θα μπορούσαν να έχουν διπλή υπηκοότητα κ.τ.λ.

Ο Αβέρωφ τόνισε ότι δεν μιλούσε με εξουσιοδότηση της κυβέρνησης, αλλά έθετε αυτές τις ιδέες προς τη βρετανική κυβέρνηση, αν ήθελε να τις ακολουθήσει… (Η προσφορά αυτή προς τους Βρετανούς για βάσεις με αντάλλαγμα την Ένωση είχε γίνει και πιο πίσω, μετά το δημοψήφισμα του 1950, αλλά απορρίφθηκε).

Το Σχέδιο Ιουνίου 1956 (The June Plan)
Αμέσως μετά, τον ίδιο μήνα, το Λονδίνο ετοίμασε ένα άκρως εμπιστευτικό σχέδιο, το οποίο πήρε την ονομασία «Σχέδιο Ιουνίου», για λύση του Κυπριακού, χρησιμοποιώντας εν μέρει τις ιδέες Αβέρωφ και το έστειλε στην Άγκυρα δίχως καμία ενημέρωση της ελληνικής Κυβέρνησης ή συνδιαβούλευση με τον πληθυσμό στην Κύπρο.
Η τουρκική κυβέρνηση το απέρριψε ασυζητητί και η μακροσκελής απάντησή της έφθασε διά χειρός στο Φόρεϊν Όφις, με απεσταλμένο στις 29 Ιουνίου 1956. Και το «σχέδιο Ιουνίου» διπλοκλειδώθηκε ως άκρως εμπιστευτικό στα συρτάρια του Φόρεϊν Όφις σαν και δεν υπήρξε ποτέ!

Συνάντηση στο Λονδίνο 13 Ιουνίου 1956
Προτού σταλεί όμως το σχέδιο στους Τούρκους, προηγήθηκε συνεδρία στο Λονδίνο, στην οποία παρευρέθη και ο κυβερνήτης Harding, ο οποίος εισηγήθηκε να ζητούσαν από τους Αμερικανούς να διαβεβαιώσουν τους Τούρκους ότι δεν θα υπήρχε εν προκειμένω κίνδυνος για τα τουρκικά στρατηγικά τους συμφέροντα, λόγω ΝΑΤΟ και της τριμερούς αμυντικής συνθήκης, και γενικά οι Αμερικανοί να καθησύχαζαν τους Τούρκους να δεχθούν τη λύση.
Η δεύτερη πρόταση του κυβερνήτη ήταν να πάρει το σχέδιο στην Άγκυρα κάποιος υψηλόβαθμος στρατιωτικός, είτε Βρετανός είτε Αμερικανός. Το Σχέδιο τελικά πήρε ο Βρετανός Στρατηγός Τέμπλαρ (General Templar), ο οποίος επέστρεψε με άδεια χέρια! Αλλά και οι Αμερικανοί αρνήθηκαν να δεχθούν ανάμειξη…

Απόφαση για σχέδια διχοτόμησης
Στις 30 Ιουνίου 1956, και αφού η Τουρκία απέρριψε το μυστικό σχέδιο λύσης που της παρουσίασε το Λονδίνο, το Κυπριακό συζητήθηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο στο Λονδίνο. Η τελευταία παράγραφος των πρακτικών της συνεδρίας εκείνης γράφει: «Επομένως, το επόμενο βήμα θα είναι να ετοιμαστεί σχέδιο διχοτόμησης.
Θα χρειαστεί πολλή δουλειά γι’ αυτό. Θα χρειαστούν κάποιες εβδομάδες προτού το σχέδιο είναι έτοιμο, όταν και θα σκεφθούμε κατά πόσον θα είναι ο καιρός να ανακοινώσουμε ότι οι προσπάθειές μας να εξασφαλίσουμε μια λύση βασισμένη στην ενότητα της νήσου απέτυχαν και ότι δεν υπήρχε άλλη εναλλακτική λύση από τη διχοτόμηση».

Όμως, το Λονδίνο είχε ήδη επικοινωνήσει με τον κυβερνήτη στην Κύπρο Sir John Harding και του ζήτησε να ετοιμάσει σχέδια διχοτόμησης. Ο κυβερνήτης αντιπαθούσε τη διχοτόμηση και επανειλημμένα το τόνιζε, αλλά υπάκουσε στις εντολές και ετοίμασε τα πρώτα σχέδια με εναλλακτικούς χάρτες, τα οποία στάλθηκαν στο Λονδίνο στις 12 Νοεμβρίου, για να απορριφθούν από τους Αρχηγούς των Στρατιωτικών Επιτελείων στις 30 Νοεμβρίου 1956!
Αλλά, βέβαια, αυτό δεν σταμάτησε το Λονδίνο να επιμένει και, αφού προηγήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1956 από το βήμα της Βουλής των Κοινοτήτων η δήλωση/δέσμευση ότι σε τελική λύση δεν θα αποκλείεται η ξεχωριστή αυτοδιάθεση και για τους Τουρκοκύπριους, όπως για τους Ελληνοκύπριους, ο κυβερνήτης κλήθηκε να επεξεργαστεί ξανά τους χάρτες για διχοτόμηση. Οι νέοι σχεδιασμοί έφθασαν στο Λονδίνο τον Μάιο του 1957…

Χαρακτηριστική η δήλωση του κυβερνήτη Harding τις 25 Ιουνίου 1956: «Ως θέμα αρχής, είμαι εναντίον λύσης μέσω διχοτόμησης. Εκτός των πολλών πρακτικών δυσκολιών, τη θεωρώ ως ομολογία αποτυχίας…». (…Ι am opposed on principle to attempting to reach a solution through partition. Apart from its many practical difficulties, I would regard it as a confession of failure…).

Διχοτόμηση η λύση του 20ού αιώνα!
Σε συνάντηση στο Λονδίνο στις 25 Ιουνίου 1956 μεταξύ του Βρετανού Υπ. Εξωτερικών Selwyn Lloyd και του Ιταλού ομολόγου του Signor Martino και άλλων από αμφότερες τις πλευρές και βεβαίως του Σερ Ίβον Κιρκπάτρικ, ο Ιταλός ΥΠΕΞ εξέφρασε τις ανησυχίες της κυβέρνησής του ως μέλους του ΝΑΤΟ (για το Κυπριακό) και πρότεινε να βοηθήσει.
Παρέδωσε στους Βρετανούς ένα υπόμνημα πρότασης λύσης βασισμένης ουσιαστικά πάνω στις ιδέες Ε. Αβέρωφ για αυτοδιάθεση/ένωση. Η βρετανική πλευρά τα απέρριψε με τον Υπ. Εξωτερικών να δηλώνει ότι ο Λόρδος Ράντκλιφ ετοίμαζε σύνταγμα αυτοκυβέρνησης κ.τ.λ. και ότι η διχοτόμηση «παρέμενε η δοκιμασμένη λύση του 20ού αιώνα» για διεθνή προβλήματα. Υπήρχαν πολλές αντιδράσεις, αλλά ίσως να ήταν η έσχατη λύση.

Στις 13 Οκτωβρίου 1956, η εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς» σε ανταπόκρισή της από το Λονδίνο έγραψε ότι η Αγγλία σχεδίαζε διχοτόμηση με δύο ζώνες στην Κύπρο, μια ελληνική και μια τουρκική, με τη Βρετανία να διατηρεί στρατιωτικές βάσεις στην τουρκική ζώνη… Η αναφορά ήταν όντως έγκυρη και αφέθη να διαρρεύσει από το Φόρεϊν Όφις και σχετιζόταν με τα σχέδια που ετοίμαζε το Κυβερνείο στην Κύπρο.

Την 1η Νοεμβρίου 1956, ο Σερ Ίβον Κιρκπάτρικ υπενθύμισε στον Τούρκο πρέσβη στο Λονδίνο πως «όπως γνώριζε πολύ καλά (ο πρέσβης), ο ίδιος προσωπικά (Κιρκπάτρικ) είχε αναφερθεί δοκιμαστικά στην ιδέα της διχοτόμησης, επομένως δεν μπορούσε να την αποκλείσει… αλλά ως έσχατη λύση».

Και στις 7 Δεκεμβρίου 1956 ο Σερ Ίβον Κιρκπάτρικ έγραφε: «Έχουμε σκεφτεί ως έσχατη λύση να ενώσουμε την Κύπρο με την Τουρκία; Είναι πολύ ελκυστικό».

ΦΑΝΟΥΛΑ ΑΡΓΥΡΟΥ
Ερευνήτρια/δημοσιογράφος