Εκπαιδευτικό υλικό για τη διδασκαλία της Βυζαντινής Ιστορίας και του Βυζαντινού Πολιτισμού (εικόνες-παραθέματα-πηγές)

Της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη*
 

Εισαγωγικό σημείωμα

Θεωρώ δέον να δηλωθεί εξ’ αρχής πως, σύμφωνα με την προσωπική μου άποψη, ασφαλώς δεν υφίσταται απολύτως αντικειμενική Ιστορία ως προς την ερμηνεία των γεγονότων και την συστηματική-λειτουργική τους αποτίμηση. Για το λόγο αυτό σπεύδω να διευκρινίσω πως το πολυσχιδές εκπαιδευτικό υλικό που ακολουθεί, ως προς το στόχο και τα βασικά του χαρακτηριστικά, διέπεται από τις παρακάτω γενικές αρχές επιλογής:

Α) Ο συνδυασμός υλικών καταλοίπων-αντικειμένων μελέτης της Αρχαιολογίας και της Ιστορίας της Τέχνης με τις φιλολογικές και ιστορικές πηγές και τα δευτερογενή παραθέματα προσφέρει εποπτεία, σφαιρικότητα, πληρότητα και ζωντάνια στην αποτύπωση και διαγραφή μιας συνολικής-συστημικής προσέγγισης και ερμηνείας πάνω σε μια ιστορική περίοδο.

Β) Πανσπερμία άμεσων και έμμεσων πηγών

Γ) Πολυσυλλεκτικότητα παραθεμάτων και πηγών

Δ) Ποικιλία απόψεων-Υποκειμενικές εκτιμήσεις και προσωπικές κρίσεις, παρά την ύπαρξη και εξέταση κοινών πρωτογενών πηγών από τους ιστορικούς-ερευνητές.

Ε) Προσέγγιση ιστορικών ζητημάτων από διαφορετικές οπτικές γωνίες

Στ) Ζωντάνια, αμεσότητα πηγών, και κειμενικών και εικονογραφικών ή απεικονιστικών-υλικών, γενικότερα.

Σύντομη, κατατοπιστική εισαγωγή

Η εναλλαγή κειμένων και εικόνων στο ακόλουθο συμπίλημα-απάνθισμα εκπαιδευτικού υλικού στοχεύει στο να προσφέρει έναυσμα και κίνητρα στον επίδοξο φοιτητή/σπουδαστή του Βυζαντινού Πολιτισμικού Σύμπαντος, προκειμένου να προβεί σε μια εξειδικευμένη, λεπτομερειακότερη και δημιουργικότερη, πρωτότυπη μελέτη επιμέρους θεμάτων της Βυζαντινής Ιστορίας και Τέχνης. Παράλληλα, συντείνει στο να εντάξει μικρότερες, πολύχρωμες ψηφίδες στο ευρύτερο ψηφιδωτό της Βυζαντινής Κοινωνίας και της μελέτης της, έτσι ώστε να αποκατασταθεί σταδιακά το συνολικότερο σχέδιό της με μια μακροσκοπικότερη ανάλυση των βασικών Δομών της.

Ως κατευθυντήριοι άξονες της επιλογής του υλικού μου, λειτούργησαν οι παρακάτω:

 Επιμέρους κατηγορίες-θεματικές ενότητες:

1. Μοναχισμός και Βίοι Αγίων ως ιστορικές πηγές

2. Πνευματική και Κοινωνική Ζωή

3. Οικονομία και Κοινωνική οργάνωση (Δομές-Τάξεις)

4. Διοίκηση και Πολιτειακός Χαρακτήρας του Βυζαντινού Κράτους

5. Πολιτική θεωρία και Ιδεολογία

6. Εικονομαχία

7. Θέματα

8. Δήμοι

9. Αιρέσεις-Οικουμενικές Σύνοδοι

10. Εκκλησιαστικοί και Κρατικοί Θεσμοί-Δίκαιο

11. Αυτοκράτορας και Πατριάρχης-Σχέσεις Εκκλησίας & Κράτους

12. Βασικά χαρακτηριστικά του Βυζαντινού Κράτους

13. Εσωτερική-εξωτερική πολιτική & διπλωματία

14. Νέοι εχθροί-Αγώνες για επιβίωση

Η εκπονήσασα και συγγραφέας του υλικού

Αμαλία Κ. Ηλιάδη

Τα παραθέματα και οι πηγές που παρατίθενται στο παραπάνω εκπαιδευτικό υλικό εμπεριέχονται στα ακόλουθα  βιβλία της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη:

1. Εγκατάσταση  και  παρουσία Σλάβων στη  Βυζαντινή  Μ.Ασία, απ’ τον 7^ο  ως  τον  10^ο  αιώνα. Αυτοέκδοση. Τρίκαλα, 2003. ISBN  960-92360-2-2.

2. Τα  «Θαύματα»  του  Αγίου  Δημητρίου  ως  ιστορικές  πηγές. Επιδρομές  και  Σλαβικές  εποικίσεις  εντεύθεν του Δουνάβεως. Αυτοέκδοση. Τρίκαλα, 2003. ISBN   960-92360-3-0.

3. Εικονομαχία  και  Αντιμοναχική  στροφή (Κων/νος  Ε΄). Αυτοέκδοση. Τρίκαλα, 2003. ISBN      960-92360-1-4.

4. Σημειώσεις και παρατηρήσεις στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας απ’ τον 11^ο ως τον 15^ο αι. Τα αγιολογικά κείμενα της περιόδου. (Συμβολή στη μελέτη των βίων των αγίων ως ιστορικών πηγών). Αυτοέκδοση. Τρίκαλα 2006. ISBN 960-92360-6-5.  (Σελ. 361).

5. Οι Βίοι των Αγίων της Βυζαντινής περιόδου ως ιστορικές πηγές. (Σημειώσεις και παρατηρήσεις για τα Βυζαντινά αγιολογικά κείμενα της Μέσης περιόδου: 7^ος -10^ος αιώνας). Αυτοέκδοση. Τρίκαλα 2006. ISBN 960-92360-5-7.  (Σελ. 468).

6. Νεότερες απόψεις για την εσωτερική ιστορία του Βυζαντίου κατά τον 7^ο αιώνα. Αυτοέκδοση. Τρίκαλα 2006. ISBN 960-92360-4-9.  (Σελ. 268).

7. Πολιτική θεωρία και Ιδεολογία των Βυζαντινών στην εποχή του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου. Πρότυπες Θεσσαλικές Εκδόσεις. Τρίκαλα, Αθήνα, 2003. ISBN  960-7146-85-9.

b)Εκπαιδευτικό υλικό για τη διδασκαλία της Μεσαιωνικής  Ιστορίας της Δυτικής Ευρώπης και του Μεσαιωνικού Πολιτισμού (εικόνες-παραθέματα-πηγές)

Εισαγωγικό σημείωμα

Θεωρώ δέον να δηλωθεί εξ’ αρχής πως, σύμφωνα με την προσωπική μου άποψη, ασφαλώς δεν υφίσταται απολύτως αντικειμενική Ιστορία ως προς την ερμηνεία των γεγονότων και την συστηματική-λειτουργική τους αποτίμηση. Για το λόγο αυτό σπεύδω να διευκρινίσω πως το πολυσχιδές εκπαιδευτικό υλικό που ακολουθεί, ως προς το στόχο και τα βασικά του χαρακτηριστικά, διέπεται από τις παρακάτω γενικές αρχές επιλογής:

Α) Ο συνδυασμός υλικών καταλοίπων-αντικειμένων μελέτης της Αρχαιολογίας και της Ιστορίας της Τέχνης με τις φιλολογικές και ιστορικές πηγές και τα δευτερογενή παραθέματα προσφέρει εποπτεία, σφαιρικότητα, πληρότητα και ζωντάνια στην αποτύπωση και διαγραφή μιας συνολικής-συστημικής προσέγγισης και ερμηνείας πάνω σε μια ιστορική περίοδο.

Β) Πανσπερμία άμεσων και έμμεσων πηγών

Γ) Πολυσυλλεκτικότητα παραθεμάτων και πηγών

Δ) Ποικιλία απόψεων-Υποκειμενικές εκτιμήσεις και προσωπικές κρίσεις, παρά την ύπαρξη και εξέταση κοινών πρωτογενών πηγών από τους ιστορικούς-ερευνητές.

Ε) Προσέγγιση ιστορικών ζητημάτων από διαφορετικές οπτικές γωνίες

Στ) Ζωντάνια, αμεσότητα πηγών, και κειμενικών και εικονογραφικών ή απεικονιστικών-υλικών, γενικότερα.

Σύντομη, κατατοπιστική εισαγωγή

Η εναλλαγή κειμένων και εικόνων στο ακόλουθο συμπίλημα-απάνθισμα εκπαιδευτικού υλικού στοχεύει στο να προσφέρει έναυσμα και κίνητρα στον επίδοξο φοιτητή/σπουδαστή του Μεσαιωνικού Πολιτισμικού Σύμπαντος, προκειμένου να προβεί σε μια εξειδικευμένη, λεπτομερειακότερη και δημιουργικότερη, πρωτότυπη μελέτη επιμέρους θεμάτων της Μεσαιωνικής  Ιστορίας και Τέχνης. Παράλληλα, συντείνει στο να εντάξει μικρότερες, πολύχρωμες ψηφίδες στο ευρύτερο ψηφιδωτό της Μεσαιωνικής Κοινωνίας και της μελέτης της, έτσι ώστε να αποκατασταθεί σταδιακά το συνολικότερο σχέδιό της με μια μακροσκοπικότερη ανάλυση των βασικών Δομών της.

Ως κατευθυντήριοι άξονες της επιλογής του υλικού μου, λειτούργησαν οι παρακάτω:

 Επιμέρους κατηγορίες-θεματικές ενότητες:

1. Μεσαιωνικά Πανεπιστήμια

2. Πνευματική και Κοινωνική Ζωή

3. Οικονομία και Κοινωνική οργάνωση (Δομές-Τάξεις)

4. Διοίκηση και Πολιτειακός Χαρακτήρας του Μεσαιωνικού Φεουδαρχικού «Κράτους»

5. Πολιτική θεωρία και Ιδεολογία

6. Σταυροφορίες

7. Αφηγήσεις σημαντικών ιστορικών στιγμών-γεγονότων

8. Τα φεουδαρχικά σταυροφορικά κρατίδια της Ανατολής

9. Πνευματικές αποκλίσεις- τάσεις-θρησκευτικές ιδέες

10. Εκκλησιαστικοί και Κρατικοί Θεσμοί-Δίκαιο

11. Αυτοκράτορας και Πάπας -Σχέσεις Εκκλησίας & Κράτους

12. Βασικά χαρακτηριστικά του Μεσαιωνικού Κρατικού Μορφώματος

13. Εσωτερική-εξωτερική πολιτική & διπλωματία

14. Εχθροί-Αγώνες για επιβίωση

Συμπληρωματικά, και ως εισαγωγικό στοιχείο στις έννοιες που εμπεριέχονται στο πολυποίκιλο υλικό μου, παραθέτω το ακόλουθο περιληπτικό σημείωμα που συμπυκνώνει το περιεχόμενο του  βιβλίου μου, από το οποίο προέρχονται τα περισσότερα παραθέματα αυτής της εργασίας-επιλογής εκπαιδευτικού υλικού: 

Ενδεικτική βιβλιογραφία απ΄την οποία εξήχθησαν τα υπόλοιπα παραθέματα:

  

1) Βασίλειος Στυλ. Καραγεώργος, «Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Μεσαιωνική Περίοδος», Τόμος Πρώτος, Αθήνα 1987.

2) Ι. Καραγιαννόπουλου, «Εισαγωγή στη Μεσαιωνική Ιστορία και τη μελέτη της», Εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1986.

3) E.M. Burns, «Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης», Τόμος Α΄, Επιμέλεια-Εισαγωγή: Ι.Σ.Κολιόπουλος, Εκδ. Παρατηρητής, Θεσ/νίκη 1983.

4) Στήβεν Ράνσιμαν, «Ιστορία των Σταυροφοριών», Τόμος ΙΙΙ, Το Βασίλειο της Άκρας και οι Μεταγενέστερες Σταυροφορίες, Μετάφραση: Ν.Κ. Παπαρρόδου και Γ. Λέτσα, Αθήναι 1979.

Η εκπονήσασα το εκπαιδευτικό υλικό

Η Αμαλία Ηλιάδη είναι φιλόλογος-ιστορικός με Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το Α.Π.Θ. και διευθύντρια του 3ου γυμνασίου Τρικάλων.

ailiadi@sch.gr
http://users.sch.gr/ailiadi , http://blogs.sch.gr/ailiadi, http://www.matia.gr, http://www.emy67.wordpress.com